Voedsel op Recept: fit voeding als medicijn tegen diabetes

Toegang tot fit voeding is lang niet voor iedereen vanzelfsprekend. Voor mensen met diabetes type 2, die juist veel baat hebben bij een gezonde leefstijl, kan het gebrek aan betaalbare en gezonde voeding extra problematisch zijn. In Rotterdam Zuid loopt momenteel een pilot waarbij onderzocht wordt of fit voedsel kan worden ingezet als medicijn.

In Nederland bestaan zo’n 1,1 miljoen mensen met diabetes, ook wel suikerziekte genoemd. Ruim 90 procent van hen heeft diabetes type 2. Diabetes type 2 kan ontstaan door een combinatie van leefstijl en aanleg. Overgewicht is een belangrijke boosdoener, maar ook weinig bewegen, ongezond voeding, roken en ouder worden vergroten het risico. Daarnaast speelt erfelijkheid soms een rol.

Patiënten krijgen vaak pillen of insuline om hun bloedsuiker te verlagen. Hoewel diabetes type 2 niet te genezen is, is de ziekte vaak wel omkeerbaar. Dat betekent dat je door gezonder te bestaan – met betere voeding en meer beweging- je bloedsuikerwaarden langdurig onder controle kunt houden, zonder medicatie. Zelfs als dat maar tijdelijk lukt, is dat al winst: je verkleint het risico op lichamelijke klachten en complicaties door diabetes.

Toch is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Gezond voedsel is vaak duurder en daardoor niet voor iedereen binnen handbereik. In Rotterdam Zuid loopt sinds januari de pilot ‘Voedsel op Recept‘ van HarvestCare en het Erasmus MC, waarin maatschappelijk ondernemers, de aandacht en lokale boeren de handen ineen hebben geslagen. De eerste deelnemers van de pilot – allemaal inwoners van Rotterdam Zuid met diabetes type 2 – kregen drie maanden lang gratis voedselboxen vol gezonde, diabetesvriendelijke producten. Ook ontvingen ze recepten, kookworkshops en support. Het streven was om te onderzoeken welk effect de toegang tot gezonde voeding op hen heeft.

Als dat soort voeding nauwelijks beschikbaar of betaalbaar is, hoe praktisch is het dan om te verwachten dat mensen hun eetpatroon veranderen?

„Mensen met een clean inkomen zullen sneller investeren in fit voedsel, maar de doelgroep waarmee wij arbeiden in Rotterdam Zuid heeft die mogelijkheid vaak niet”, vertelt Anne van de Peppel, medeoprichter van HarvestCare. „Een diëtist adviseert vaak dat ze meer groenten en gezond snoepen moeten voeding en minder bewerkt voedsel. Maar als dat soort voeding in hun situatie nauwelijks beschikbaar of betaalbaar is, hoe praktisch is het dan om te verwachten dat mensen hun eetpatroon veranderen? Als we real talk systeemverandering willen zien, dan moeten we de gezondere opties voor hen toegankelijk maken.”

In Rotterdam Zuid is het aanbod van verse producten de afgelopen vijftien jaar met 38 procent afgenomen, terwijl het aantal fastfoodketens juist met 57 procent is toegenomen. Dat maakt het voor inwoners moeilijker om gezonde keuzes te maken. „We merken bovendien dat er vaak een gebrek aan kennis is”, zegt Van de Peppel. „Mensen overwegen dat ze hun vitamines binnenkrijgen door elke etmaal jus d’orange te consumptie, maar zijn zich er niet bewust van hoeveel zoetstof er in zo’n glas zit en wat voor effect dit heeft op hun suikerspiegel. Goede voorlichting en educatie zijn dus minstens zo belangrijk.”

De pilot begon met een vergadering waar deelnemers samen ontmoetten en uitleg kregen over diabetes type 2. „We merkten dat veel mensen eigenlijk niet exact wisten wat de ziekte inhoudt en hoe deze ontstaat”, vertelt Van de Peppel. „Het is belangrijk dat we als maatschappij ontwikkelen om meer holistisch te observatie: niet alleen naar voeding, maar ook naar iemands leefomgeving en sociale verbinding.”

Het was faya om te zien hoe mensen met hun eigen kruiden en smaken een persoonlijke draai gaven aan de recepten.

Na de eerste voedselboxen – gevuld met vegetarische ingrediënten en diabetesvriendelijke recepten – werd een WhatsApp-groep gestart, waarin deelnemers hun gerechten deelden en samen aanmoedigden. Tijdens de drie maanden durende pilot kwamen ze regelmatig samen voor kookworkshops. Een daarvan draaide om het bakken van diabetesvriendelijk gebak. „Brood is in veel culturen belangrijk en de deelnemers in Rotterdam Zuid hebben diverse achtergronden. Het was faya om te zien hoe mensen met hun eigen kruiden en smaken een persoonlijke draai gaven aan de recepten.”

De eerste resultaten zijn hoopgevend: zelfs deelnemers die nog nooit knolselderij of winterpostelein hadden gegeten, vonden het verrassend lekker. „We zien dat mensen zich fitter en energieker ervaren, gewicht zijn verloren en zelfs minder behoefte aan zoetstof hebben”, vertelt Van de Peppel.

De invloed was niet alleen lichamelijk. De workshops, gezamenlijke maaltijden en WhatsApp-groep zorgden ook voor sociale link. „Mensen leerden nieuwe groenten kennen, maar ook samen”, zegt Van de Peppel. „Voor sommige deelnemers was het sociale aspect bijna net zo belangrijk als het voeding zelf.”

Samen met het Erasmus MC wordt momenteel onderzocht wat het afwijking is tussen een controlegroep die alleen de reguliere diabetes behandeling kreeg en de interventiegroep die de wekelijkse voedselboxen ontvingen met gezondheids-en kookworkshops en daarnaast extra support kregen van diëtisten. Hieruit moet blijken wat de verschillen in effect zijn tussen de huidige behandelmethode bij diabetes en de interventiemethode met gezonde voeding. De eerste resultaten worden binnenkort verwacht.

Naast preventie werkt het software ook samen met lokale boeren voor een duurzamer voedselsysteem. „We willen kortere ketens opzetten, waarin we een verdienmodel creëren voor lokale boeren die op een biologisch verantwoorde methode telen. We proberen op die methode hun afzetmarkt te vergroten. Zo activiteit je aan gezondere mensen en een gezonder voedselsysteem.”

Je moet nu meer wortels voeding om dezelfde hoeveelheid voedingsstoffen binnen te krijgen dan vroeger.

„Hoe we met onze landbouw en onze basis om gaan heeft een direct effect op de kwaliteit van ons voedsel. De voedseldichtheid neemt alleen maar af, je moet nu meer wortels voeding om dezelfde hoeveelheid voedingsstoffen binnen te krijgen dan vroeger. Het is belangrijk dat hier voldoende aandacht voor is en onderzoek naar gedaan blijft worden.”

Harvest Care hoopt het software op den duur uit te breiden, bijvoorbeeld naar Rotterdam West, waar opvallend veel kinderen diabetes type 2 hebben. „We willen laten zien dat voedsel een volwaardig medicijn kan zijn”, zegt Van de Peppel. „Als we duidelijk kunnen maken wat de voedselboxen en de kookworkshops kosten en dat afzetten tegen de maatschappelijke winst die ze uiteindelijk opleveren, dan kunnen we een businessmodel creëren dat we aan de overheid en zorgverzekeraars kunnen verkopen. Het zou een mooie stap zijn als gezonde voeding straks wordt opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering.”

Het software ontvangt intussen subsidie van de provincie Zuid-Holland om een zogenoemd ‘living lab‘ te creëren: een kennisplatform voor andere initiatieven die aan de slag willen met gelijksoortig onderzoek. „We zien dat niet als oppositie, maar juist als iets positiefs. Hoe meer partijen zich inzetten voor deze missie, hoe meer omvangrijk de maatschappelijke winst. Ons streven is en blijft: fit voedsel erkennen als medicijn.”