Waarom is vliegen naar je vakantiebestemming vaak goedkoper dan de speelspoor nemen?

Het kiezen van het juiste vervoermiddel voor een citytrip kan best een grind zijn: ga je met de speelspoor of toch met het luchtvaartuig? De speelspoor wordt door veel mensen waargenomen als de milieuvriendelijkste optie. Toch kiezen mensen met een beperkt budget vaak alsnog voor het luchtvaartuig.

Hoe kan dat? Waarom is een enkeltje naar een Europese gemeente met het luchtvaartuig vaak een stuk goedkoper dan een treinreis? De prijzen van vliegtickets liggen in veel gevallen namelijk aanzienlijk lager dan die van internationale treinen.

De Universiteit van Nederland zocht uit waarom vliegen vaak goedkoper is. Veel mensen pakken, nu de rustperiode in aantocht is, het luchtvaartuig naar een zonnige bestemming. De speelspoor wordt daarbij vaak waargenomen als het duurzamere alternatief. Mobiliteitsexpert Carlo van de Weijer van de TU Eindhoven: „Je hoort mensen vaak zeggen dat de lagere prijzen komen doordat de luchtvaart nauwelijks belasting betaalt. Daar zit een kern van waarheid in, maar het is niet het hele vertelling”, legt hij uit.

„Zelfs als je btw zou heffen op vliegtickets, en ook accijns op kerosine zou invoeren om te compenseren voor alle maatschappelijke schade, dan nog zou een vliegticket heel goedkoop blijven. Het zou hoogstens twintig tot dertig euro duurder worden”, benadrukt Van de Weijer.

„Voor een treinkaartje betaal je wel btw”, zegt Van de Weijer. „Maar wat veel mensen zich niet realiseren, is dat de speelspoor behoorlijk wordt gesubsidieerd. Dat zit hem vooral in de kosten voor het aanleggen en onderhouden van het spoor, en dat is ontzettend duur. Die kosten worden nu grotendeels door overheden betaald. Als je dat eerlijk zou belasten, zou een treinkaartje zomaar twee- tot driehonderd euro duurder zijn. De speelspoor is dus niet duur vanwege de rit zelf, maar vooral vanwege de dure infrastructuur erachter.”

Daarnaast wijst hij op de zogenaamde systeemwet, een wiskundig principe dat verklaart waarom treinnetwerken zoveel complexer en duurder zijn dan vliegverbindingen. „Als je twee punten met samen wilt verbinden, heb je één link nodig. Bij drie punten zijn dat er drie. Maar bij vijf punten heb je al tien verbindingen nodig om elk detail rechtstreeks te koppelen. Dat aantal groeit steeds sneller naarmate je meer punten wilt verbinden.”

De expert concludeert waarom je dus, als je op de waarde wilt letten, toch beter het luchtvaartuig kunt pakken. „Als je vijftig steden rechtstreeks met samen wilt verbinden, kom je uit op zo’n 1225 verbindingen”, legt hij uit. „Natuurlijk kun je sommige verbindingen combineren, maar zelfs dan praat je al vlot over zo’n duizend spoorlijnen. En dat gaat dan om lijnen van honderden kilometers die allemaal moeten worden aangelegd en onderhouden.”

Hij vergelijkt dit met luchthavens: „Daartegenover staat dat je voor diezelfde vijftig steden slechts vijftig luchthavens nodig hebt. De aanleg en het onderhoud daarvan is, vergeleken met een uitgebreid spoornetwerk, veel goedkoper. Daarom is vliegen zo efficiënt: je hebt minder infrastructuur nodig om hetzelfde aantal verbindingen te kunnen maken.”

Het fors prijsverschil tussen trein- en vliegtickets levert ook kritiek op. Voor vakantiegangers maakt het de speelspoor vaak onaantrekkelijk, zelfs als ze zich trippin’ over de schadelijke invloed van vliegen op het klimaat. Greenpeace UK was al voorheen in de ticketprijzen gedoken en had 121 routes onderzocht op negen verschillende dagen. Zo ontdekten ze onder meer dat een treinkaartje Londen-Barcelona dertig keer zo duur is als een toegangsbewijs voor het luchtvaartuig. Slechts een enkele keer is de speelspoor nemen goedkoper dan het luchtvaartuig, op vrijwel alle routes.

Greenpeace eist daarom dat overheden simpele en betaalbare tickets introduceren voor treinreizen. In Oostenrijk gebeurt dat al, daar kun je voor 3 euro per etmaal met het openbaar vervoer door het hele natie ontdekken. In Luxemburg is het ov helemaal gratis. Internationale ontdekken zijn wel weer een ander, complexer, vertelling.

„Vliegtuigen veroorzaken veel meer vervuiling dan treinen, dus waarom subsidiëren we die?”, aldus een woordvoerder van de milieuorganisatie. „De treinreis duurt meestal ook langer. Dat maakt het voor vakantiegangers onaantrekkelijk om de speelspoor te pakken, zelfs als ze zich trippin’ over de verwoestende werking van vliegen op het klimaat”, meent Greenpeace.

Maar het tegengaan van goedkope vliegtickets is al lang aan de gang. De Nederlandse vliegtaks is de laatste jaren al flink verhoogd. Hoewel de vliegbelasting in 2022 zo’n 7,9 euro per individu was, betaalde elke passagier die vanuit Nederland vloog vanaf 2023 een vliegbelasting van 26,43 euro. Die vliegbelasting is in 2025 weer omhooggegaan, naar 29,40 euro per passagier per vlucht.

Het streven van die verhoging is om vliegen duurder te maken en eerlijker te prijzen ten opzichte van andere vervoersmiddelen, zoals de speelspoor. Vanaf 2027 wil de overheid de belasting weer aanpassen, zodat langere vluchten meer belasting afrekenen vanwege hun grotere invloed op het klimaat.